7th Sanskrit Chapter 15 Laalangeetam - word meaning, summary of slokas (stanzas) in Hindi, NCERT Solutions, additional CBSE Guide Questions | लालन गीतम्

 Class 7 Ruchira - Laalangeetam (लालनगीतम्)

CBSE Notes, NCERT Solutions, CBSE Guide for Sanskrit - Ruchira

Lesson Summary | Sanskrit Words Meaning in Hindi

Chapter 15, RUCHIRA - Lesson Laalangeetam (लालन गीतम्)
शब्दार्थ,  श्लोक का अर्थMeaning of Sanskrit Slokas (Stanzas translated)
https://www.cbsencertsolution.com/2022/03/7th-sanskrit-chapter-15-laalangeetam.html

(१) उदिते सूर्ये  . . . . . 
 . . . . .  कमलं विकसति। 
उदिते = उदय होने पर।   धरणी = पृथ्वी।   कूजति = कूजता है।   विकसति = खिलता है। 
Meaning (Summary): सूर्य के निकलने पर पृथ्वी हँसती है (अर्थात् सर्वत्र प्रकाश फैल जाता है), पक्षी कूजता है और कमल खिलता है। 
 . . . . .  सेलती नौका। 
(२) नदती मन्दिरे  . . . . .
. . . . . सेलति नौका।
ढक्का =  नगाड़ा।  नदती = बजता है।  सरितः = नदी के।  सलिले =  जल में।  सेलति = तैरती है। 
Meaning (Summary): (प्रातः काल) मन्दिर में जोर से नगाड़ा बजता है।  नदी के जल में नौका तैरती है।  
(३) पुष्पे पुष्पे  . . . . . 
 . . . .  चित्रपतङ्गाः।  
पुष्पे - पुष्पे = प्रत्येक फूल में।   डयन्ते = उड़ते हैं।   चित्रपतङ्गाः = तितलियाँ।   नानाo = विविध। 
Meaning (Summary): प्रत्येक फूल में भिन्न - भिन्न रंग हैं तथा उन पर तितलियाँ मण्डराती हैं। 
(४) वृक्षे वृक्षे  . . . . . 
 . . . . . .  चित्रम्।  
नूतनo =  नया।   वृक्षे वृक्षे = प्रत्येक वृक्ष पर।   विभाति = सुशोभित होता है।   चित्रम् = अनोखा। 
प्रत्येक वृक्ष पर नया पत्र अनेक रंगों के द्वारा अनोखा सुशोभित हो रहा है। 
(५) धेनुः प्रातर्यच्छति  . . . . . 
 . . . . .  मधुरं स्निग्धम्।  
धेनुः = गाय।   यच्छति = देती है।   दुग्धम् = दूध।   मधुरम् = मीठा।   स्स्निग्धम् = चिकना, प्रिय। 
Meaning (Summary): प्रातः गाय शुद्ध, स्वच्छ, मीठा और चिकना (अर्थात् प्यारा) दूध देती है। 
(६) गहने विपिने  . . . . . 
 . . . . .  सिंहः नर्दति। 
गहने = घने।   विपिने = जंगल में।  व्याघ्रः = बाघ।  गर्जति = गर्जना करता है।  नर्दति = दहाड़ता  है। 
Meaning (Summary): घने जंगल में बाघ गर्जना करता है। वहाँ सिंह जोर से दहाड़ता है। 
(७) हरिणोयं खादति  . . . . . 
 . . . . . पश्यति सविलासम्। 
खादति = खाता है।   नवo = नई।   सर्वत्र = चारों ओर।   पश्यति = देखता है।   सविलासम् = विलासपूर्वक। 
Meaning (Summary): यह हरिण नई घास को खा रहा है तथा चारों ओर विलासपूर्वक देखता है। 
(८) उष्ट्रः तुङ्गः  . . . . . . 
. . . . . .  भारं  निवहति। 
उष्ट्रः = ऊँट।   तुङ्गः = ऊँचा।   मन्दम् = धीरे - धीरे।   गच्छति = जाता है।   पृष्ठे = पीठ पर।  
निवहति = ढोता है। 
Meaning (Summary): ऊँचा ऊँट धीरे - धीरे चलता है।  (वह) पीठ पर भार ढोता है। 
(९) घोटकराजः क्षिप्रं  . . . . 
 . . . . .  न खादति। 
घोटकराजः = घोड़ा।   क्षिप्रं = शीघ्र।  धावति = दौड़ता है।   किमपि = कुछ भी।  खादति = खाता है। धावनo = दौड़ने के। 
Meaning (Summary): घोड़ा शीघ्र दौड़ता है। (वह) दौड़ते समय कुछ भी नहीं खाता है। 
(१०) पश्यत भल्लुकमिमं  . . . . . 
 . . . . .  कुरु  करतालम्।  
पश्यत = देखो।  भल्लुकम् = भालू को।  इमम् = इस।  करालम् = भयानक।  नृत्यति = नाचता है। कुरु = बजाओ।   करतालम् = ताली। 
Meaning (Summary): इस डरावने भालू को देखो। (यह) थथथै नाचता है। तालियाँ बजाओ।  

NCERT Solutions of Sanskrit Chapter Exercise Questions

Question 1. गीतम्  सस्वरं गायत। (गीत सस्वर गाओ)
उत्तरम् (Answer)दिए गए गीत को स्वर में गाइए।

Question 2. एकपदेन उत्तरत - (एक पद में उत्तर दो)
(क) का विहसति?
(ख) किम् विकसति?
(ग) व्याघ्रः कुत्र गर्जति?
(घ) हरिणः किं खादति?
(ङ) मन्दं कः गच्छति?
उत्तरम् (Answer):
(क) धरणी विहसति।
(ख) कमलम् विकसति।
(ग) व्याघ्रः विपिने गर्जति।
(घ) हरिणः नवघासम् खादति।
(ङ) मन्दं उष्ट्रः गच्छति।

Question 3. रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत - (रेखांकित पदों के आधार पर प्रश्न बनाएँ)
(क) सलिले नौका सेलति।
(ख) पुष्पेषु चित्रपतङ्गाः डयन्ते।
(ग) उष्ट्रः पृष्ठे भारं वहति।
(घ) धावनसमये अश्वः किमपि न खादति।
(ङ) 
उदिते  सूर्ये  धरणी विहसति।
उत्तरम् (Answer):
(क) सलिले का सेलति?
(ख) कुत्र चित्रपतङ्गाः डयन्ते?
(ग) कः पृष्ठे भारं वहति?
(घ) कदा अश्वः किमपि न खादति?
(ङ) उदिते कस्मिन् धऱणी विहसति?

Question 4. मञ्जूषातः समानार्थकपदानि चित्वा लिखत - (मंजूषा से पर्यायवाची शब्द लेकर लिखें)
मञ्जूषा -   

पृथिवी

देवालये

जले

वने

मृगः

भयङ्करम्

धरणी ...............
विपिने .............
करालम् ...............
हरिणः ..................
सलिले ...............
मन्दिरे ..................
उत्तरम् (Answer):
धरणी -  पृथिवी
विपिने -   वने
करालम् -  भयङ्करम्
हरिणः -   मृगः
सलिले -   जले
मन्दिरे -   देवालये

Question 5विलोमपदानि मेलयत - (विलोम पदों का मेल करें)

मन्दम्

नूतनम्

नीचैः

स्निग्धम्

कठोरः

पर्याप्तम्

पुरातनम्

उच्चैः

अपर्याप्तम्

क्षिप्रम्

उत्तरम् (Answer):

मन्दम्

क्षिप्रम्

नीचैः

उच्चैः

कठोरः

स्निग्धम्

पुरातनम्

नूतनम्

अपर्याप्तम्

पर्याप्तम्


Question 6उचितकथनानां समक्षम् 'आम्', अनुचितकथनानां समक्षं 'न' इति लिखत - (उचित कथनों के सामने 'आम्' तथा अनुचित कथनों के सामने 'न' ऐसा लिखें)
(क) धावनसमये अश्वः खादति। ____
(ख) उष्ट्रः पृष्ठे भारं न वहति। ____
(ग) सिंहः नीचैः क्रोशति। ____
(घ) पुष्पेषु चित्रपतङ्गाः डयन्ते। ____
(ङ) वने व्याघ्रः गर्जति। ____
(च) हरिणः नवघासम् न खादति। ____
उत्तरम् (Answer):
(क) धावनसमये अश्वः खादति।  
(ख) उष्ट्रः पृष्ठे भारं न वहति।   
(ग) सिंहः नीचैः क्रोशति।   
(घ) पुष्पेषु चित्रपतङ्गाः डयन्ते।  आम्
(ङ) वने व्याघ्रः गर्जति।   आम्
(च) हरिणः नवघासम् न खादति।  

Question 7अधोलिखितानि पदानि निर्देशानुसारं परिवर्तयत - (निम्नलिखित पदों को निर्देश के अनुसार परिवर्तित करें)
यथा - चित्रपतङ्गः  (प्रथमा - बहुवचने) - चित्रपतङ्गाः 

भल्लुकः

(तृतीया-एकवचने)

-

उष्ट्रः

(पञ्चमी-द्विवचने)

-

हरिणः

(सप्तमी-बहुवचने)

-

व्याघ्रः

(द्वितीया-एकवचने)

-

घोटकराजः

(सम्बोधन-एकवचने)

-

उत्तरम् (Answer):

भल्लुकः

(तृतीया-एकवचने)

भल्लुकेन

उष्ट्रः

(पञ्चमी-द्विवचने)

उष्ट्रभ्याम्

हरिणः

(सप्तमी-बहुवचने)

हरिणेषु

व्याघ्रः

(द्वितीया-एकवचने)

व्याघ्रम्

घोटकराजः

(सम्बोधन-एकवचने)

हे घोटकराज !

 


Question 8चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषातः पदानि च प्रयुज्य वाक्यानि रचयत - (चित्र को देखकर और मंजूषा से पद लेकर वाक्यों की रचना करें)
https://www.cbsencertsolution.com/2022/03/7th-sanskrit-chapter-15-laalangeetam.html


खगाःविकसन्तिकमलानिउदेतिक्रीडन्ति
डयन्तेसूर्यःचित्रपतङ्गाःकूजन्तिबालाः
उत्तरम् (Answer):
() सूर्य: उदेति।
() खगा: कूजन्ति।
() बाला: क्रीडन्ति।
() कमलानि विकसन्ति।
() चित्रपतङ्गा: डयन्ते।


Chapter 15 Laalangeetam - Additional CBSE Sample Questions with Answers

Class 7 Ruchira - CBSE NCERT Solution for Sanskrit अतिरिक्तः अभ्यासः 
Laalangeetam (लालनगीतम्) 

Question. अधोलिखितानां पदानां वाक्येषु प्रयोगः कर्त्तव्यः - (निम्नलिखित पदों का वाक्यों में प्रयोग करें): कूजति, गच्छति, डयन्ते, हसति, यच्छति। 
उत्तरम् (Answer):
(क) खगः वृक्षेषु कूजति। 
(ख) छात्रः विद्यालयं गच्छति। 
(ग) खगाः आकाशे डयन्ते। 
(घ) शिशुः हसति। 
(ङ) गुरुः विद्यां यच्छति।

Question. अधोलिखितेषु समासनिर्माणं कुरुत - (निम्नलिखित में समास निर्माण करें)
गहनम् विपिनम्, चित्रः पतङ्गः, विविधः वर्णः, मधुरम् दुग्धम्, शीतलम् सलिलम्।  
उत्तरम् (Answer):
(क) गहनम् विपिनम् - गहनविपिनम्। 
(ख) चित्रः पतङ्गः - चित्रःपतङ्गः। 
(ग) विविधः वर्णः - विविधवर्णः। 
(घ) मधुरम् दुग्धम् - मधुरदुग्धम्। 
(ङ) शीतलम् सलिलम् - शीतलसलिलम्। 

Samvayo Hi Durjayah | Class 7 Ruchira - Cbse Guide Ncert Solutions | Summary, Sanskrit Word Meaning, NCERT Answers, CBSE Guide Sample Questions | समवायो हि दुर्जयः

 Class 7 NCERT Sanskrit - Chapter 11, Ruchira (CBSE NCERT Solutions)
समवायो हि दुर्जयः (Samvayo Hi Durjayah)

CBSE Guide NCERT Solutions
(एकता अजेय होती है)

Sanskrit Word Meanings in Hindi (शब्दार्थ)
https://www.cbsencertsolution.com/2021/10/samvayo-hi-durjayah-class-7-ruchira-summary-sanskrit-word-meaning-ncert-answers-cbse-guide.html
पुरा = पहले समय में ,  कालेन = समय पाकर ,  अधः =  नीचे ,  चटका =  चिड़िया ,  सन्ततिः = सन्तान ,   प्रमत्तः =  मस्त ,  आगत्य = आकर ,  शुण्डेन = सूंड से ,  व्यलपत् =  विलाप करने लगी ,   विशीर्णानि = फूट गए ,  खगः =  पक्षी,  नाशिता =  नष्ट कर डाली ,  अपसरेत् = हटेगा ,   मण्डूकः = मेंढक ,   पुरः =  सामने ,  वधेन = हत्या से ,   मक्षिकायाः = मक्खी के ,   उपेत्य = पास चलकर ,   चञ्च्वा = चोंच से ,   तृषार्तः = प्यास से व्याकुल ,   निमील्य =  बंद करके ,   अन्तिके = पास ,   मरिष्यति = मर जाएगा ,   बहूनाम् = अनेकों का ,   समवायः = एकता , संगठन ,   गर्त्तः =  गड्ढा ,  मत्वा = समझकर ,   तथाकृते = वैसा किए जाने पर ,   पतितः = गिर पड़ा ,   दुर्जयः =  कठिनता से जीतने योग्य

 Chapter 11, Samvayo Hi Durjayah in Hindi (समवायो हि दुर्जयः)
Class 7 NCERT Sanskrit Lesson Summary in Hindi (Meaning)

प्राचीन काल में एक पेड़ पर एक चिड़िया रहती थी। समय से उसके बच्चे हुए। एक बार कोई मस्त हाथी उस पेड़ के नीचे आकर उसकी डाली को सूँड़ से तोड़ दिया। चिड़िया का घोसला भूमि पे गिर गया। इससे अंडे नष्ट हो गए। इसलिए वह चिड़िया रोने लगी। उसकी विलाप को सुनकर काष्टकूट नामक चिड़िया दुःख से उसे पूछा  - "हे ! कल्याणि तुम किस लिए रो रही हो ?" आदि। 
चिड़िया बोली  - "एक दुष्ट हाथी मेरे बच्चे को मार डाला है। उस हाथी को मारकर मेरा दुःख कम होगा। उसके बाद काष्टकूट उसे वीणरवा नाम के मक्खी के पास लाया। उनदोनों के बातों को सुनकर मक्खी बोली  - "मेरा भी मित्र मेंढक मेघनाद है। शीघ्र ही उसके पास जाकर जैसा उचित होगा वैसा करेंगे। उसी समय वे दोनों मक्खी के साथ जाकर मेघनाद के सामने पूरी कहानी निवेदन किये। 
मेघनाद बोला  - "जैसा मैं कहता हूँ वैसा करो। हे ! मक्खी , पहले तुम दोपहर में उस हाथी के दोनों कानों में आवाज करो जिससे वह दोनों आँखें बंद करके पड़ा रहेगा। तब काष्टकूट चोंच से उसके दोनों आँखों को फोड़ डालेगा और वह  हाथी अंधा हो जाएगा। प्यास से वह जलाशय की ओर जाएगा"।  "रास्ते में बड़ा गड्ढा है। उसके अंत में मैं रहूँगा और आवाज करूँगा। मेरे आवाज को अनुसरण कर वो गड्ढे को जलाशय मानकर उसी में गिर जाएगा और मर जाएगा। और ऐसा करने पर वह हाथी दोपहर में मेंढक के आवाज को अनुसरण करके बड़ा गड्ढे में गिर गया और मर गया"। 
इस लिए कहा गया है कि  - "अनेक निर्बलो का समूह कठिन से कठिन काम को भी संगठन से जीत सकता है"। 

CBSE NCERT Solutions
Sanskrit Chapter 11 NCERT Textbook Exercise Questions 
Samvayo Hi Durjayah in Hindi (समवायो हि दुर्जयः) - प्रश्न अभ्यास

Question 1: प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत  -  (प्रश्नों के उत्तर एकपद में लिखें)
(क) वृक्षे का प्रतिवसति स्म ?
(ख) वृक्षस्य अधः कः आगतः ?
(ग) गजः केन शाखाम् अत्रोटयत् ?
(घ) काष्टकूटः चटकां कस्याः समीपम् अनयत् ?
(ङ) मक्षिकायाः मित्रं कः आसीत् ?
उत्तरम् (Solution)
(क) चटका। 
(ख) गजः। 
(ग) शुण्डेन। 
(घ) मक्षिकायाः। 
(ङ) मण्डूकः। 

Question 2: रेखाङ्कितानि पदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत् -  (रेखांकित पदों के आधार पर प्रश्ननिर्माण करें)
(क) कालेन चटकायाः सन्ततिः जाता। 
(ख) चटकायाः नीडं भुवी अपतत्। 
(ग) गजस्य वधेनैव मम दुःखम् अपसरेत्। 
(घ) काष्टकूटः चञ्च्वा गजस्य नयने  स्फोटयिष्यति
उत्तरम् (Solution)
(क) कालेन कस्याः सन्ततिः जाता ?
(ख) चटकायाः किं भुवी अपतत् ?
(ग) कस्य वधेनैव मम दुःखम् अपसरेत् ?
(घ) काष्टकूटः केन गजस्य नयने  स्फोटयिष्यति ?

Question 3: मञ्जूषातः क्रियापदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत -  (मंजूषा से क्रियापद लेकर रिक्त स्थान पूर्ति करें)
मञ्जूषा -  करिष्यामि   गमिष्यति   अनयत्    पतिष्यति    स्फोटयिष्यति    त्रोटयति। 
(क) काष्टकूटः चञ्च्वा गजस्य नयने ________  
(ख) मार्गे स्थितः अहमपि शब्दं __________ 
(ग) तृषार्ताः गजः जलाशयं _________ 
(घ) गजः गर्ते _________ 
(ङ) काष्टकूटः तां मक्षिकायाः समीपं ________ 
(च) गजः शुण्डेन वृक्षशाखाः ________ 
उत्तरम् (Solution):
(क) स्फोटयिष्यति। 
(ख) करिष्यामि। 
(ग) गमिष्यति। 
(घ) पतिष्यति। 
(ङ) अनयत्। 
(च) त्रोटयति।

Question 4: प्रश्ननाम् उत्तराणि एकवाक्येन लिखत -  (प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखें)
(क) चटकायाः विलापं श्रुत्वा काष्टकूटः तां किम् अपृच्छत्  ?
(ख) चटकायाः काष्टकूटस्य च वार्तां श्रुत्वा मक्षिका किम् अवदत् ?
(ग) मेघनादः मक्षिकां किम् अवदत् ?
(घ) चटका काष्टकूटं किम् अवदत् ?
उत्तरम् (Solution):
(क) चटकायाः विलापं श्रुत्वा काष्टकूटः अपृच्छत्  - "भद्रे , किमर्थं विलपसि ?" इति। 
(ख) चटकायाः काष्टकूटस्य च वार्तां श्रुत्वा मक्षिका अवदत् - "मम मित्रं मण्डूकः मेघनादः अस्ति।"
(ग) मेघनादः मक्षिकां अवदत् - "मक्षिके ! प्रथमं त्वं मध्याह्ने तस्य गजस्य कर्णे शब्दं कुरू , येन सः नयने निमील्य स्थास्यति।"
(घ) चटका काष्टकूटं अवदत्  - "गजस्य वधेनैव मम दुःखम् अपसरेत्।"

Question 5: उदाहरणमनुसृत्य रिक्तस्थानानि पूरयत  -  (उदाहरणों के अनुसार रिक्त स्थानों की पूर्ति करें)
https://www.cbsencertsolution.com/2021/10/samvayo-hi-durjayah-class-7-ruchira-summary-sanskrit-word-meaning-ncert-answers-cbse-guide.html - image
उत्तरम् (Solution):
(क)

पुरुषः 

एकवचनम् 

द्विवचनम् 

बहुवचनम् 

 प्रथम पुरूषः 

पतिष्यति  

पतिष्यतः  

पतिष्यन्ति  

 प्रथम पुरूषः 

मरिष्यति  

मरिष्यतः  

मरिष्यन्ति  

(ख)

पुरुषः 

एकवचनम् 

द्विवचनम् 

बहुवचनम् 

 प्रथम पुरूषः 

धाविष्यसि 

धाविष्यथः 

धाविष्यथ 

 प्रथम पुरूषः 

क्रीडिष्यसि 

क्रीडिष्यथः 

क्रीडिष्यथ 

(ग)

पुरुषः 

एकवचनम् 

द्विवचनम् 

बहुवचनम् 

 प्रथम पुरूषः

हसिष्यामि 

हसिष्यावः 

हसिष्यामः 

 प्रथम पुरूषः 

द्रक्ष्यामि 

द्रक्ष्यावः 

द्रक्ष्यामः 


Question 6: उदाहरणानुसारां "स्म" शब्दं योजयित्वा भूतकालिकक्रियां रचयत -  (उदाहरण के अनुसार "स्म" शब्द का योग करके भूतकालिक क्रिया की रचना करें )
यथा  -  अवसत्  -   वसति स्म 
अपठत्  -  ________ 
अत्रोटयत्  -  _______ 
अपतत्  -  ________ 
अपृच्छत्  -  ________ 
अवदत्  -  ________ 
अनयत्  -  _________ 
उत्तरम् (Solution):
अपठत्  -  पठति स्म 
अत्रोटयत्  -  त्रोटयति स्म। 
अपतत्  -  पतति स्म। 
अपृच्छत्  - पृच्छति स्म। 
अवदत्  -  वदति स्म। 
अनयत्  -  नयति स्म। 

Question 7: कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत  -  (कोष्ठक से उचित पद लेकर रिक्त स्थान पूर्ति करें )
(क) ________ बालिका मधुरं गायति।  (एकम् , एका , एकः)
(ख) _________ कृषकाः कृषिकर्माणि कुर्वन्ति।  (चत्वारः , चतस्र , चत्वारि)
(ग) ___________  पत्राणि सुन्दराणि सन्ति ।  (ते ,  ताः ,  तानि)
(घ) धेनवः दुग्धं ________ ।  (ददाति ,  ददति ,  ददन्ति)
(ङ) वयं संस्कृतम्  ________ ।  (अपठम्  ,  अपठन्  ,  अपठाम)
उत्तरम् (Solution):
(क) एका। 
(ख) चत्वारः। 
(ग) तानि। 
(घ) ददति। 
(ङ) अपठाम। 

अतिरिक्तः अभ्यासः 
(Additional CBSE Sanskrit Sample Questions Answers)

Question 1: एकपदेन उत्तरत  -  (एक पद में उत्तर दें )
(क) चटका कुत्र प्रतिवसति स्म ?
(ख) कालेन तस्याः किं जातम् ?
(ग) कः वृक्षस्य शाखाम् अत्रोटयत् ?
(घ) भुवि किम् अपतत् ?
(ङ) मक्षिकायाः किं नाम आसीत् ?
(च) गजस्य नयने कः अस्फोटयत् ?
उत्तरम् (Solution):
(क) वृक्षे। 
(ख) सन्ततिः। 
(ग) गजः। 
(घ) निडम्। 
(ङ) वीणारवा। 
(च) काष्ठकूटः। 
Read More